MSR-Electronic lekdetectiesytemen: detecteer slim en werk veilig
Als installateur werk je steeds vaker met milieuvriendelijke koudemiddelen zoals propaan (R290), CO₂ (R744) en A2L-koudemiddelen (HFO’s zoals R1234yf, R454C en R455A). Deze koudemiddelen leveren uitstekende prestaties en zijn milieuvriendelijk, maar vereisen specifieke veiligheidsmaatregelen en naleving van strikte regelgeving. Slimme lekdetectie is daarom essentieel voor een veilige werkomgeving én voor naleving van de regelgeving. Het integreren van MSR-Electronic lekdetectie in je koelinstallaties helpt risico’s van lekkages snel te identificeren en te minimaliseren, wat zorgt voor een veilige werkomgeving en kostenbesparing.
Waarom lekdetectie cruciaal is
- A2L-koudemiddelen: zijn licht brandbaar, wat bij lekkages in slecht geventileerde ruimtes kan leiden tot brand- of explosiegevaar. Het is ook zwaarder dan lucht, waardoor het zich snel ophoopt in de lage delen van een ruimte.
- Propaan (R290): oftewel A3-koudemiddelen zijn hoog ontvlambaar, wat ook net als bij A2L-koudemiddelen bij lekkages in slecht geventileerde ruimtes kan leiden tot brand- of explosiegevaar. Het is ook zwaarder dan lucht, waardoor het zich snel ophoopt in de lage delen van een ruimte. Zowel A2L als A3 gedragen zich bij ophoping hetzelfde, al zijn A3 koudemiddelen snel brandend.
- CO2 (R744): is niet ontvlambaar, maar bij lekkages in afgesloten ruimtes kan het verstikkingsrisico door zuurstofverdringing toenemen.
Met de geavanceerde oplossingen van MSR-Electronic voor o.a. gebouwen, industrie, marine en laboratoria monitor je eenvoudig alle risico’s. Bij een lekkage grijpt het systeem direct in, zodat je als installateur altijd werkt volgens de hoogste veiligheidsnormen en actuele wetgeving.
De 3 belangrijkste risico’s van gassen
- Brandbaar: Risico op brand en explosies (bijv. propaan).
- Giftig: Gevaar voor vergiftiging (bijv. koolmonoxide).
- Verstikkend: Zuurstofverdringing kan leiden tot verstikking (bijv. CO2).
Voor de koeltechnische branche draait het voornamelijk om het nauwkeurig monitoren van emissies, lekkages en ruimtebewaking m.b.t. gassen volgens alle richtlijnen en normeringen voor ruimtes zoals koelcellen, koelvitrines, toonbanken, industriële koelingen etc. Om zo veilig mogelijk te kunnen werken aan installaties met voorgenoemde koudemiddelen zijn geschikte gasdetectors van MSR-Electronic onmisbaar.
A2L-koudemiddelen
A2L-koudemiddelen zijn synthetische koudemiddelen die behoren tot de HFO-koudemiddelen (Hydro Fluor Olefinen). Ze hebben een lagere GWP (Global Warming Potential) dan de oudere HFK-koudemiddelen (Hydro Fluor Koolwaterstoffen), maar zijn nog altijd minder milieuvriendelijk dan de natuurlijke koudemiddelen. Vanwege hun licht brandbare eigenschappen is het nemen van de juiste veiligheidsmaatregelen cruciaal:
- Zorg voor goede ventilatie om gasophoping te voorkomen.
- Houd je aan de veiligheidsrichtlijnen voor installatie en onderhoud.
- Wees bewust van explosie- en brandgevaar, vooral in ruimtes met open vuur of hittebronnen.
R290 (propaan) als koudemiddel
R290 is een natuurlijk en milieuvriendelijk koudemiddel met een zeer lage GWP, maar wel hoog ontvlambaar. Ook hier gelden dezelfde voorzorgsmaatregelen:
- Zorg voor goede ventilatie om gasophoping te voorkomen.
- Houd je aan de veiligheidsrichtlijnen voor installatie en onderhoud.
- Wees bewust van explosie- en brandgevaar, vooral in ruimtes met open vuur of hittebronnen.
R744 (CO2) als koudemiddel
CO2 is een natuurlijk en milieuvriendelijk koudemiddel met een zeer lage GWP en niet brandbaar. CO2 is ideaal voor toepassingen zoals supermarkten en industriële koelingen vanwege de lage kosten en milieuvriendelijkheid. Omdat CO₂ onder hogere drukken werkt, stelt dit de volgende eisen aan de installatie:
- Zorg voor een goed ontworpen en veilige installatie.
- Wees bewust van verstikkingsgevaar en zorg voor goede ventilatie en/of lekdetectie.
Veiligheid en richtlijnen
Bij het installeren van koelinstallaties staat de veiligheid van personen en omgeving altijd voorop. Daarom is het belangrijk rekening te houden met de volgende normen en richtlijnen:
- EN 378: Deze Europese norm behandelt de veiligheidseisen voor koelinstallaties en wordt vaak toegepast bij het gebruik van koudemiddelen zoals R290, CO₂ en A2L-koudemiddelen. De norm beschrijft o.a. de eisen voor lekdetectie en de veiligheidszonering, die ook van toepassing zijn op A2L koudemiddelen, met specifieke aandacht voor ventilatie en het voorkomen van lekkages.
- De NPR 7600: Een praktijkrichtlijn voor het gebruik van brandbare koudemiddelen (A2L en A3).
- De NPR 7601: Een praktijkrichtlijn voor systemen met CO₂ als koudemiddel.
Veiligheidszonering
Bij het werken met koudemiddelen is het belangrijk de juiste veiligheidszonering toe te passen. Deze zonering bepaalt welke mate er risico is op gasophoping of drukopbouw en welke maatregelen daarbij horen.
R290 (propaan) en A2L-koudemiddelen: brandbaar, het gebruik wordt gereguleerd door veiligheidszonering oftewel ATEX-zonering:
- Zone 0 – Hoog risico: Een permanente of langdurige aanwezigheid van een explosie gevaarlijk gasmengsel. Bijvoorbeeld in leidingen, vaten of compressoren welke continu gas/damp bevatten.
- Zone 1 – Matig risico: Een regelmatige of periodieke aanwezigheid van een explosie gevaarlijk gasmengsel. Bijvoorbeeld rond vulpunten of afsluiters, compressorruimtes zonder goede ventilatie of lekkagegevoelige appendages. Deze zone is nog altijd gevaarlijk.
- Zone 2 – Laag risico: Normaal geen aanwezigheid van een explosie gevaarlijk gasmengsel. Bijvoorbeeld technische ruimtes met goede ventilatie of omliggende ruimtes naast de machinekamer.
Belangrijkste eisen t.b.v. R290 en A2L-koudemiddelen:
- Mechanische ventilatie: zorg voor voldoende ventilatie in risicovolle zones om gasophoping te voorkomen.
- Maximale hoeveelheid R290 en A2L: de hoeveelheid R290 en A2L die in een ruimte mag worden gebruikt, is begrensd op basis van de normen EN 378 en de lokale wetgeving. Het is belangrijk om te controleren of je binnen de geaccepteerde hoeveelheden blijft om het risico op lekkages te minimaliseren.
- Brandbeveiliging: hoewel A2L-koudemiddelen minder brandbaar zijn dan A3-koudemiddelen (zoals propaan), is brandbeveiliging nog steeds van groot belang. Vermijd open vlammen of hittebronnen in de buurt van installaties die werken met A2L-koudemiddelen.
CO2: niet brandbaar en valt niet onder een ATEX-zonering, maar heeft wel andere risico’s.:
- Hoge drukken tot wel 130 bar in transkritische installaties. (Pas op bij breuk gevaar van hoge druk componenten.)
- Verdringing van zuurstof bij lekkages in afgesloten ruimten.
- Bevriezing bij directe uitstroming van het CO2 wat tevens blokkades kan opleveren.
Om deze redenenen werkt men met:
- Drukzones, PED-categoriën (Pressure Equipment Directive).
- Beperkingsmaatregelen i.v.m. zuurstofverdringing (EN 378 en NPR 7601).
Belangrijkste eisen t.b.v. CO2:
- Drukbestendigheid: de systemen moeten voldoen aan de druknormen van de PED-richtlijn.
- Mechanische ventilatie: ruimtes moeten voldoende geventileerd zijn, vooral in afgesloten ruimtes waar CO2-gas zich kan ophopen bij lekkages.
- Monitoringsystemen met alarmering: er moeten gasdetectors aanwezig zijn voor CO2 om het gasniveau in de lucht te monitoren en op tijd te kunnen ingrijpen.
Voor alle aanvullende veiligheidseisen t.b.v. R290, A2L en CO2 om veilig te werken raadpleeg de EN 378 en het Arbobesluit/Arbowet.
Regelgeving en certificering
- Verplichte Certificering voor F-gassen en Alternatieve Koudemiddelen:
- Vanaf 29 september 2025: certificering is verplicht voor het werken met alternatieve koudemiddelen zoals ammoniak, CO₂, en koolwaterstoffen (zoals R290, R600a). Dit geldt naast de bestaande certificering voor F-gassen en HFO’s.
- Vanaf 29 maart 2026: Nieuwe certificeringsschema’s treden in werking. Alleen certificaten volgens dit schema voor het werken met HFK’s, HFO’s en alternatieve koudemiddelen zijn dan geldig. Oudere certificeringen vervallen.
- Oudere Certificeringen (onder de oude verordening):
- Voor 12 maart 2029: Certificaten behaald onder de oude F-gassenverordening moeten voor deze datum worden vernieuwd via een hercertificering. Dit geldt ook voor bedrijven die werken met alternatieve koudemiddelen.
- Na 2029: Elke 7 jaar is een hercertificering nodig om de geldigheid te behouden.
Lekdichtheidscontroles
Voor installaties met propaan (R290) en CO₂ (R744) gelden geen verplichte lekdichtheidscontroles vanuit de F-gassenverordening. Toch zijn er wel diverse normen en richtlijnen die het belang van periodiek onderhoud en controle onderstrepen:
- In de NPR-7600 (koolwaterstoffen, R290) en de NPR-7601 (kooldioxide, CO2): staat dat er minstens één keer per jaar preventief onderhoud moet plaatsvinden, met verwijzing naar EN-378-4. Een lekdichtheidscontrole maakt hier logischerwijs deel van uit.
- Europese Richtlijn Drukapparatuur (PED): Voor installaties in de PED-categorie III en IV geldt een periodieke herkeuring: iedere 4 of 6 jaar, afhankelijk van het type installatie en de nationale wet- en regelgeving. De frequentie wordt bepaald door risico, gebruiksintensiteit en de eisen van de keuringsinstantie (Notified Body).
- Het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal): installaties moeten zo worden ontworpen dat deze op een veilige wijze kan functioneren snel buiten bedrijf kunnen worden gesteld en gevaarlijke situaties worden voorkomen. Hierin staat dus ook geen expliciete regel tot periodieke lekdichtheidscontrole.
- Arbowet: verplicht werkgevers om veilige arbeidsomstandigheden te garanderen. In de praktijk betekent dit periodiek onderhoud en inspecties van installaties die gevaar kunnen opleveren.
De gebruiker blijft verantwoordelijk voor het melden van lekkages en het veilig laten functioneren van de installatie. Met de lekdetectiesystemen van MSR-Electronic kunnen lekkages vroegtijdig worden opgespoord, waardoor veiligheid, continuïteit en naleving van de normen worden gegarandeerd.
Belangrijke aandachtspunten
- Lekdetectiesystemen
Verplicht bij installaties met een inhoud van 500 ton CO₂-equivalent of meer óf 100 kg HFO of meer.
➝ Als er een lekdetectiesysteem aanwezig is, wordt de frequentie van de verplichte lekcontroles gehalveerd. - Registratie
Alle onderhouds- en inspectiewerkzaamheden, lekdichtheidscontroles, interventies en het verbruik van koudemiddelen moeten worden vastgelegd in een logboek.
➝ Deze gegevens dienen zowel door de eigenaar/beheerder als de installateur minimaal vijf jaar te worden bewaard. - Reparatieplicht
Wordt er een lekkage vastgesteld, dan moet deze binnen twee weken worden gerepareerd door een gecertificeerde monteur.
➝ Binnen één maand na de reparatie is een nieuwe lektest verplicht om de effectiviteit van de herstelling te bevestigen. - Meldplicht
Bij lekkages van synthetische koudemiddelen groter dan 5 ton CO₂-equivalent geldt een meldplicht. Dit moet binnen 14 dagen worden doorgegeven aan de bevoegde milieuhandhavingsinstantie (zoals de omgevingsdienst).
➝ Deze verplichting helpt om de milieugevolgen te beperken en tijdig corrigerende maatregelen te nemen.